Αρχιτεκτονικές ιδιορρυθμίες

ΚΤΗΡΙΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ

Μια πόλη που διαχέεται στην ελληνική καθημερινότητα και επηρεάζει έντονα τη ζωή μας. Είναι ζήτημα αν υπάρχει κοινωνικός ή οικονομικός τομέας, δραστηριότητας που να μη «θίγεται» από τα ευρωπαϊκά τεκταινόμενα. Δεν περνάει μέρα χωρίς ανταπόκριση από την έδρα των ευρωπαϊκών οργάνων. Από τον τόπο, στον οποίο συνεργάζονται (ή διαπληκτίζονται) υπουργοί, υπάλληλοι, εμπειρογνώμονες, επιστήμονες.
Πόλη, που αξίζει τον κόπο να γνωρίσουμε κι ας μας ενοχλούν η υγρασία και η ομίχλη της. Ξεκινάμε απ' τα κτήρια των ευρωπαϊκών οργάνων

BERLAYMONT
Με έντονα αμφισβητούμενη αισθητική, το «Μπερλεμόν», αποτελεί το σημείο δημοσιογραφικής αναφοράς, στην Επιτροπή· το όργανο που, κατά ευεξήγητο τρόπο, λόγω πληθώρας επιτροπών, έγινε γνωστό στην Ελλάδα, με το γαλλικό όρο «Κομισιόν».
Στη θέση του Μπερλεμόν, ασκούσαν κάποτε τα θρησκευτικά τους καθήκοντα καθολικές καλόγριες και παρακολουθούσαν τα γυμνασιακά τους μαθήματα, Βελγίδες αρσακειάδες. Όταν επήλθε το πλήρωμα του χρόνου, η βελγική κυβέρνηση, προέβη σε θεάρεστη πράξη και μεταβίβασε το κτήριο στις νεοσύστατες τότε Ευρωπαϊκές Κοινότητες. Οι διάσπαρτες υπηρεσίες της Επιτροπής, είχαν έτσι την τύχη να συμμαζευτούν, χωροταξικά τουλάχιστον. Οι ευρωυπάλληλοι, εγκαταστάθηκαν στο Μπερλεμόν και κινούνταν, με τον ενθουσιασμό που διακρίνει τους σκαπανείς, στους διαδρόμους των αλλόκοτα αστεροειδών -ή, με πολλή φαντασία, σταυροειδών- τεσσάρων πτερύγων του. Επίτροποι, τα μέλη των ιδιαίτερων γραφείων τους (άλλος ένας θεσμός που έχει πολιτογραφηθεί με την κακόγουστη γαλλική λέξη «καμπινέ») και διεθνείς υπάλληλοι, συνέρεαν εκεί, υπερασπιζόμενοι το ευρωπαϊκό ιδεώδες.
Το κτήριο είχε και επισκέπτες. Προσέρχονταν, άλλοι για συνεργασία με τους ευρωκράτες και άλλοι από ενδιαφέρον ή από περιέργεια. Υπήρχαν και οι φιλομαθείς, που προσέτρεχαν στα φώτα των πολυπληθών τόμων της κοινοτικής βιβλιοθήκης, και οι συνετοί διαχειριστές των χρημάτων τους, που προτιμούσαν να γευματίζουν στο εστιατόριο της Επιτροπής (σε τιμές αισθητά κατώτερες των γύρω μαγαζιών) ή να χρησιμοποιούν τα φωτοτυπικά και τα τηλέφωνα δωρεάν.

Αυτά μέχρι το '92. Τη χρονιά εκείνη, έγινε ένα μεγάλο μπαμ: διαπιστώθηκε ότι ο αμίαντος που περιείχαν τα μεταλλικά τοιχώματα του Μπερλεμόν, ως υλικό προστατευτικό κατά της πυρκαγιάς, είναι καρκινογόνος! Οι συνέπειες ήσαν πολύ ενδιαφέρουσες: πανικός, συνεδριάσεις, καθησυχαστικές ανακοινώσεις, ιατρικές εξετάσεις, αλλά και ταχύτατη -σπασμωδική- εκκένωση του κτηρίου. Αστραπιαία εύρεση εναλλακτικής λύσης και διεξοδικές διαπραγματεύσεις για το μέλλον. Τελική απόφαση, να μην κατεδαφιστεί το κτήριο. Να καθαριστεί, να εκσυγχρονιστεί και να επιστραφεί ανανεωμένο στους χρήστες του. Ένα καινούργιο Μπερλεμόν, στη θέση και με τη μορφή του παλιού. Το σύμβολο της Ενωμένης Ευρώπης, να μείνει αναλλοίωτο.
Έτσι κι έγινε. Το 2004, ο μεταλλικογυάλινος «αστεροειδής», αναβίωσε. Με τις ίδιες, αισθητικής φύσεως αμφισβητήσεις. Σε συνδυασμό, όμως, με άφθονες παρεμβάσεις που άπτονται των ατομικών δικαιωμάτων και των προσωπικών δεδομένων, για λόγους ασφαλείας. Ας όψονται οι δίδυμοι πύργοι!
Πραγματικά, για να διεισδύσει κανείς στα άδυτα αυτού του αρχιτεκτονικού πειραματουργήματος, χρειάζεται όχι μόνο να έχει ήδη κανονίσει συνάντηση με έναν από τους εκεί παρεπιδημούντες υπαλλήλους, όχι μόνο να συμπληρώσει το κατάλληλο έντυπο και να παραδώσει δελτίο ταυτότητας, αλλά και υπομονετικά να αναμείνει, την εμφάνιση του προς συνάντηση υπαλλήλου. Και ας μη νομιστεί, ότι της χαριτωμένης αυτής διαδικασίας, απαλλάσσονται οι τέως υπάλληλοι της Επιτροπής· ούτε και οι νυν, εάν η μοίρα τούς έχει επιφυλάξει εγκατάσταση σε άλλο κτήριο: οφείλουν και εκείνοι να επιδείξουν τη δέουσα νομιμοφροσύνη, συμβάλλοντας στην ομαδική παράκρουση που έχει καταλάβει τον ελεύθερο κόσμο.

Εν πάση περιπτώσει, να υποστεί κανείς τη δοκιμασία εισόδου, εφόσον τόσο πολύ, επιθυμεί να συνεργαστεί με κάποιον μεγαλόσχημο ευρωκράτη. (Γιατί, δεν πρέπει να ξεχαστεί, πως εκεί εδρεύουν μόνο οι είκοσι πέντε Επίτροποι, με τα πανίσχυρα... καμπινέ, καθώς και η αφρόκρεμα των κοινοτικών διευθύνσεων: η σχολαστική Γενική Γραμματεία, η λογιότατη Νομική Υπηρεσία, η επιλεκτικά ενημερωτική Υπηρεσία του Εκπροσώπου Τύπου· α, ναι, και η Υπηρεσία Ασφαλείας, φυσικά.) Αλλά, αφού διασχίσει τις εισόδους και γίνει αποδεκτός από φρουρούς και μηχανήματα που θα ζήλευαν ακόμα και τα ασφαλέστερα αεροδρόμια, ας μη φανταστεί ότι θα βρεθεί μπροστά σε κάτι το «ωραίον». Οι δαιδαλώδεις διάδρομοι, με τα πάλλευκα χωρίσματα, θυμίζουν νοσοκομειακό περιβάλλον, ίσως και με ελαφρούς υπαινιγμούς, μονάδας εντατικής θεραπείας· τα γραφεία, παραπέμπουν σε διαγωνισμό χωροταξικής μονοτονίας, την οποία οι υπάλληλοι, πασχίζουν να σπάσουν με φυτά, με φωτογραφίες αγαπημένων προσώπων και με νοσταλγικά πόστερ, μακρινών πατρίδων· και οι μεταλλικές περσίδες των παραθύρων, καθώς ανοίγουν και κλείνουν αυτόματα και συγχρονισμένα για κάθε πτέρυγα του κτηρίου, ρυθμίζοντας για το κοινό καλό, την ένταση του ηλιακού φωτός και της αντίστοιχης θερμότητας, δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας, σχετικά με την πρόνοια του συστήματος, για την απρόσκοπτη αποδοτικότητα των εργαζομένων.

(Παρένθεση. Ακούστηκε η λέξη «φυτά»; Με τα οποία κάθε υπάλληλος προσπαθεί να χρωματίσει το γραφείο του; Βεβαίως. Αλλά και ο γενικός εσωτερικός διακοσμητής του Μπερλεμόν, είχε την ίδια αγαθή προαίρεση· και τοποθέτησε μεγάλα τροπικά φυτά, σε μερικούς κοινόχρηστους χώρους. Φαίνεται, όμως, ότι του διέφυγε μια λεπτομέρεια: το πότισμα. Εκτός κι αν στις προθέσεις του, ανήκε η διακόσμηση με κίτρινα φύλλα!)
Οπότε, αξίζει να επισκεφτεί κανείς το Μπερλεμόν; Η απάντηση, όσο παράξενο κι αν φανεί, είναι θετική. Το κτήριο δεν παύει να αποτελεί κέντρο αποφάσεων που μας επηρεάζουν. Εξωτερικά, είναι ενδιαφέρον ως έκφραση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Και στο εσωτερικό του, υπάρχει πιθανότητα, να νιώσει ο επισκέπτης, τον παλμό της Επιτροπής, του κοινοτικού οργάνου που αντιστέκεται στις προσπάθειες χειραγώγησής του από τις εθνικιστικές τάσεις των κρατών μελών και στις επιθέσεις τρίτων -μεγάλων- χωρών, οι οποίες δεν διεκδικούν δάφνες ειλικρίνειας, όταν διακηρύσσουν πίστη στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση!

JUSTUS LIPSIUS
Μεσαιωνικό φρούριο! Ή, μάλλον, τεράστιο οχυρό, απ' αυτά που κατασκευάστηκαν στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Τον πόλεμο, οι ισοπεδωτικές συνέπειες του οποίου, οδήγησαν στη δημιουργία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Ποιος ξέρει; Ίσως, ακριβώς γι' αυτό να θέλησε ο αρχιτέκτων να στείλει, με το νεόδμητο κτήριο της Γενικής Γραμματείας του Συμβουλίου Υπουργών, μήνυμα μνήμης.
Η μονοτονία των γρανιτένιων τοίχων του, διακόπτεται μόνο από τα γυάλινα ανοίγματα, που επέχουν θέση παραθύρων. Με πολλή φαντασία, θα μπορούσαν να παρομοιαστούν με πολεμίστρες οχυρών. Άλλωστε, στις αίθουσες του εν λόγω κτηρίου, δεν είναι σπάνιες οι αψιμαχίες, ακόμα και οι μάχες, ανάμεσα στις διάφορες εθνικές αντιπροσωπείες, καθώς με ζήλο υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους. Κοινός, φυσικά, παρονομαστής παραμένει... το ευρωπαϊκό συμφέρον!
Γιούστους Λίπσιους. Με λατινοποιημένο όνομα, όπως συνηθιζόταν την εποχή του (1547-1606), ο Λίπσιους, υπήρξε τέκνο της Βραβάνδης, ανθρωπιστής, φιλόλογος, φιλόσοφος, ιστορικός: διακεκριμένος δάσκαλος της όψιμης Αναγέννησης. Η φήμη του, συναγωνίστηκε εκείνη του Έρασμου, η ζωή δε και το διδακτικό του έργο, βρήκαν γόνιμο έδαφος στο Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Γερμανία και την Ιταλία.
Σήμερα, οι λίγοι ενδιαφερόμενοι για τον Γιούστους Λίπσιους, μπορούν να περιεργαστούν το δωμάτιο εργασίας του, ορισμένα χειρόγραφά του, μαζί με μια προσωπογραφία του, φιλοτεχνημένη από τον Ρούμπενς, στο μουσείο Plantin-Moretus, στην Αμβέρσα. Και, αν ψάξουν στα περίχωρα των Βρυξελλών, θα βρουν την προτομή του στη γενέτειρά του, το μικρό Οβεράις. Αλλά, υπάρχει ευκολότερη λύση: αντίγραφο της προτομής, κοσμεί την κεντρική είσοδο του κτηρίου που αναφέραμε.
Ποια η σχέση του ουμανιστή φιλόσοφου, με τις υπουργικές διελκυστίνδες; Το ευρωπαϊκό ιδεώδες, προς το οποίο κατέτεινε ο μεν και το οποίο διακηρύσσουν οι δε. Ο κακεντρεχής παρατηρητής, πιθανόν να επισημάνει ότι η ανέγερση του κτηρίου, έκλεισε μια παρακείμενη οδό, που συμπτωματικά έφερε το όνομα του Λίπσιους. Μπα! Τυχαίο πρέπει να ήταν.

CAPRICE DES DIEUX
Υπάρχει και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η γεωγραφική διάσπαση, ωστόσο, της λειτουργίας του (Στρασβούργο, Λουξεμβούργο, Βρυξέλλες), σε συνδυασμό με το γεγονός, ότι οι μηνιαίες τακτικές συνεδριάσεις της ολομέλειας, πραγματοποιούνται στην αλσατική πρωτεύουσα, έχουν συντελέσει στην άμβλυνση της τουριστικής έλξης, όσον αφορά το κτήριό του στις Βρυξέλλες. Θ' αποτελούσε, όμως, αμέλεια ή παράλειψη της εύφημης μνείας, που αρμόζει στον αρχιτέκτονα για ένα εύρημά του: όταν ατενίζει ο θεατής από μακριά το κτήριο, διαπιστώνει πως η κορυφή του, είναι σχεδόν πανομοιότυπη, με την κορυφή του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού, που βρίσκεται σε νοητή ευθεία με το Κοινοβούλιο. Λόγω του σχήματός της, μάλιστα, έδωσε την αφορμή να αποκληθεί το κτήριο, σκωπτικά, «Caprice des Dieux»· όπως ονομάζεται το ανάλογου σχήματος γαλλικό τυρί! Είπε κανείς πως η Γαλλία παραιτείται από κυριαρχικά δικαιώματα;

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ
Τα παραπάνω αξιοθέατα δεν σχετίζονται με την αρχαία ούτε με τη βυζαντινή Ελλάδα, ούτε ανακαλούν μνήμες της νεώτερης ιστορίας της πατρίδας μας. Συνδέονται, αντίθετα, με τη δημιουργία της σύγχρονης ιστορίας. Γιατί εκεί εργάζονται Έλληνες που συντελούν στο ξετύλιγμα της πραγματικότητας. Με την ιδιότητα του διεθνούς υπαλλήλου υπερασπίζονται τις κοινοτικές θέσεις, αλλά προσπαθούν να αποβούν χρήσιμοι και στην Ελλάδα, στο μέτρο του επιτρεπτού φυσικά, χωρίς να παραβούν υπηρεσιακές υποχρεώσεις. Έργο δυσχερές, καθώς η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη θεμιτή πληροφόρηση και στην αθέμιτη διαρροή είναι δυσδιάκριτη.
Οι Έλληνες υπάλληλοι, πάντως, έχουν ανταποκριθεί στο ρόλο τους, με ιδιαίτερη επιτυχία. Με λίγες εξαιρέσεις, έχουν τιμήσει το όνομα της Ελλάδας, έχουν καταδείξει τις προσωπικές τους ικανότητες και έχουν εκτιμηθεί από τους συναδέλφους τους. Εντάξει, οι αμοιβές τους είναι ψηλές, σε σύγκριση με τις αντίστοιχες στην πατρίδα, αλλά και τα προσόντα που απαιτούνται, δεν είναι ευκαταφρόνητα. Κι ας μη λησμονείται, πως αφήνουν πίσω οικογένειες, φίλους και... το ωραίο ελληνικό κλίμα.

Πανηγυρικός υπέρ των κοινοτικών Ελλήνων; Όχι. Μια μικρή σειρά σκέψεων μόνο, για να παρακινηθεί ο αναγνώστης, να επισκεφτεί την πρωτεύουσα του Βελγίου και της Ευρώπης και να χαζέψει τα κοινοτικά της αξιοθέατα.